Η Άσκηση είναι Φάρμακο
(Exercise is Medicine)
Η διαχείριση επιβλαβών για την υγεία συνεπειών λόγω ανεπαρκούς σωματικής δραστηριότητας
Εισαγωγή. Η παρούσα πρόταση προσφέρει μία εφικτή και σχετικά ανέξοδη λύση στο πιο πάνω πρόβλημα για την χώρα μας, στο πλαίσιο ενός διεθνούς δικτύου με τον γενικό τίτλο Exercise is Medicine®. Το εν λόγω δίκτυο αποτελούν 43 εθνικά κέντρα σε ισάριθμες χώρες στον κόσμο. Μέχρι τώρα η Ελλάδα έχει στερηθεί μίας τέτοιας δομής με εξειδίκευση στη συντεταγμένη αντιμετώπιση των (πολλών) βλαβερών για την υγεία συνεπειών της μειωμένης σωματικής δραστηριότητας. Το εν λόγω κενό αποκάλυψε, πέραν πάσης αμφιβολίας, ο νέος κορωνοϊός SARS-CoV-2 και η ασθένεια Covid-19, ο οποίος ανέδειξε την αναγκαιότητα της σωματικής άσκησης στη μάχη κατά της πανδημίας
Οι περισσότεροι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την Covid-19 (π.χ., παχυσαρκία2, διαβήτης και καρδιο-αγγειακά προβλήματα3), συνδέονται επίσης με την ανεπαρκή σωματική δραστηριότητα. Είναι χρέος λοιπόν της χώρας να θωρακίσει την Ελληνική κοινωνία από μελλοντικές απειλές κατά της δημόσιας υγείας και να συνδράμει στην περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών.
Αναγκαιότητα. Εκτός από το ότι η πρόσφατη πανδημία έφερε στο προσκήνιο την αναγκαιότητα της σωματικής άσκησης, παράλληλα αποκαλύφθηκε και η απουσία ενός φορέα που θα συμβουλεύει την εκάστοτε Κυβέρνηση σε πρακτικά θέματα αναφορικά με την διαχείριση των βλαβερών για την υγεία συνεπειών της ανεπαρκούς σωματικής δραστηριότητας σε ολόκληρη τη χώρα. Για παράδειγμα, το 60% των Ελλήνων σήμερα κατηγοριοποιείται ως υπέρβαρο ή παχύσαρκο, με την ραγδαία αύξηση της παχυσαρκίας να οφείλεται, εν μέρει, στους τρόπους διατροφής, αλλά, πρωτίστως, στην υποκινητικότητα (ανεπαρκή σωματική δραστηριότητα) του πληθυσμού μας. Ενώ, λοιπόν, η χώρα δαπανά τεράστια ποσά για την υγεία (Παρατηρητήριο Οικονομικών της Υγείας 2017: 14,6 δις ευρώ με τα 8,5 να είναι δημόσιας προέλευσης), με τα περισσότερα χρόνια νοσήματα να σχετίζονται με την μειωμένη σωματική δραστηριότητα και την παχυσαρκία, φαίνεται να αγνοεί ότι η δομημένη άσκηση είναι ένα φθηνό και αποτελεσματικό «φάρμακο»4. Η παρούσα πρόταση προσφέρει μία τεκμηριωμένη λύση στο ως άνω πρόβλημα, μέσω της συνταγογράφησης της άσκησης. Άλλωστε η σημασία της εξατομικευμένης σωματικής άσκησης για την πρόληψη και την Υγεία είναι γνωστή ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη, ενώ σήμερα εμφατικά συνιστάται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας5. Καμία «έξυπνη» συσκευή ή μεθοδολογία και κανένα εργαστηριακά παρασκευασμένο φάρμακο δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τα οφέλη της σωματικής άσκησης, η οποία – μεταξύ άλλων – είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ίδια την φύση του ανθρώπου6. Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες του εξωτερικού προσφέρουν οικονομικότερα συμβόλαια ασφάλειας ζωής σε πελάτες τους που γυμνάζονται συστηματικά. Συνεπώς, η αναγκαιότητα της πρότασής μας είναι προφανέστατη, καθόσον έρχεται να καλύψει το χρόνιο κενό αντιμετώπισης των συνεπειών της υποκινητικότητας που σχετίζονται με πολλά χρόνια νοσήματα, μέσω του φθηνότερου και αποτελεσματικότερου τρόπου, που δεν είναι άλλος από την σωματική άσκηση.
Προστιθέμενη αξία. Στην εξαγγελλόμενη από την Κυβέρνηση ανακατεύθυνση των Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας προς μία πολιτική πρόληψης, η πρόταση μας προσφέρει μία εύκολη και οικονομικά προσοδοφόρα για το κράτος επιλογή με υψηλή προστιθέμενη αξία. Υπολογίζεται ότι η κατά 20-30% αύξηση της σωματικής δραστηριότητας των Ελλήνων θα επιφέρει μία μείωση του κόστους για την υγεία της τάξεως των περίπου 2.5 δις ευρώ ετησίως. Προστιθέμενη αξία είναι η μέσω της άσκησης ανέξοδη θωράκιση της υγείας των παιδιών και εφήβων της χώρας, δηλαδή το μέλλον του λαού μας, οι οποίοι σπανίως σήμερα συμπληρώνουν τα απαιτούμενα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας επίπεδα σωματικής δραστηριότητας προκειμένου να διασφαλιστεί η υγεία τους7. Τέλος, προστιθέμενη αξία είναι και το γεγονός ότι η σωματική δραστηριότητα βελτιώνει τις περιβαλλοντικές ευαισθησίες των πολιτών8, με οτιδήποτε αυτό σημαίνει για τα δάση μας, τις παραλίες μας, την χώρα μας. Η «πράσινη άσκηση» (άσκηση σε φυσικό περιβάλλον) όχι μόνον προκαλεί τεράστια οφέλη στην υγεία των πολιτών, αλλά και στα συστήματα υγείας χωρών που στηρίζουν τέτοιες πρωτοβουλίες. Για παράδειγμα, η «πράσινη άσκηση» μειώνει το ετήσιο κόστος του συστήματος υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου κατά £2.2 δις9. Συνεπώς η προστιθέμενη αξία της πρότασης «Η Άσκηση είναι Φάρμακο» είναι έκδηλη καθόσον ευθυγραμμίζεται με κυβερνητικές πολιτικές, και δυνητικά καθιστά εφικτή τη γενναία εξοικονόμηση μεγάλων ποσών ετησίως προς όφελος της κοινωνίας.
Για την επιτυχία της πρότασης «Η άσκηση είναι Φάρμακο» απαιτείται η συνέργεια μεταξύ όλων των κλάδων των επιστημών υγείας, των θεσμών του συστήματος υγείας και της κοινωνίας, εδραιώνοντας έτσι μια σχέση εμπιστοσύνης η οποία θα εστιάζεται στη συντονισμένη πρόληψη (μέσω της άσκησης) μία πλειάδας ασθενειών καθώς και η εφαρμογή μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων θεραπείας χρόνιων νόσων. Η προαγωγή των επιστημονικά επιβεβαιωμένων οφελών υγείας που παρέχει η εξατομικευμένη σωματική άσκηση, με σκοπό την πρόληψη νόσων και τη συμβολή στη θεραπεία τους, θα οδηγήσει στη βελτίωση της δημόσιας υγείας και στη μείωση του κόστους της για όλους τους Έλληνες πολίτες.
Βιβλιογραφία
- https://www.exerciseismedicine.org/assets/page_documents/3%20-%20International%20Map_2020_03_30.pdf
- https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpubh.2020.00135/full
- https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/groups-at-higher-risk.html
- https://exerciseismedicine.org/
- https://www.who.int/dietphysicalactivity/pa/en/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22394472/
- http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0020/288110/GREECE-Physical-Activity-Factsheet.pdf
- http://www.ernaehrungsdenkwerkstatt.de/fileadmin/user_upload/EDWText/TextElemente/PHN-Texte/Lang_Tim_Green-ExerciseUni_Essec_2003.pdf
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0091743516302298?via%3Dihub
Προώθηση της πρότασης «Η Άσκηση είναι Φάρμακο»
Η στρατηγική προώθησης της πρότασης «Η Άσκηση είναι Φάρμακο» θα βασιστεί αρχικά σε 4 πυλώνες:
Στην ενημέρωση των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης και της ελληνικής κοινωνίας γενικότερα
Στην ενημέρωση επαγγελματιών υγείας
Στην εκπόνηση οδηγιών-προγραμμάτων άσκησης για όλους
Στη συνταγογράφηση της άσκησης
1. Προώθηση της πρότασης «Η Άσκηση είναι Φάρμακο»
Η εν λόγω ενημέρωση επικεντρώνεται στα αποδεδειγμένα οφέλη της σωματικής δραστηριότητας στην υγεία και ποιότητα ζωής των πολιτών, με το γενικό σύνθημα «η άσκηση είναι επένδυση για όλους». Πράγματι, στις μέρες μας η ποιότητα ζωής έχει προσλάβει ένα πολυδιάστατο χαρακτήρα όπου η σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία αποτελούν κύρια δομικά στοιχεία του όρου. Εν τούτοις, πρόσφατες μελέτες που αφορούν στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους έχουν δείξει ότι η σωματική ευεξία προηγείται της ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας. Μάλιστα, η ικανότητα του ανθρώπου να κινείται (είναι το όν με την μεγαλύτερη αερόβια αντοχή) έχει συνδεθεί με την βιολογική του εξέλιξη, την ανάπτυξη του εγκεφάλου και την υγεία. Την διαπίστωση αυτή την έκανε πρώτος ο πατέρας την ιατρικής επιστήμης, ο Ιπποκράτης (469-399 π.Χ.), ο οποίος είπε: “..… εάν όλα τα μέρη του σώματος χρησιμοποιούνται με σύνεση και σε οικείες δραστηριότητες, τότε παραμένουν υγιή, επαρκώς αναπτυγμένα και «γηράσκουν» με αργούς ρυθμούς“.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η δια βίου σωματική δραστηριότητα αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο πρόληψης μη μεταδοτικών ασθενειών, καθώς και βελτίωσης της ψυχικής υγείας και γνωστικών λειτουργιών . Επηρεάζουν, δε, θετικά τις εθνικές οικονομίες λόγω της μείωσης του σημαντικού άμεσου και έμμεσου κόστους που απορρέει από τη σωματική αδράνεια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε την ανεπαρκή σωματική δραστηριότητα ως τον τέταρτο κυριότερο παράγοντα κινδύνου πρόωρης θνησιμότητας παγκοσμίως. Είναι πολλά που μπορούν να κάνουν οι τοπικές αρχές προς την κατεύθυνση αυτή με γνώμονα το μακροπρόθεσμο όφελος των πολλών.
Ιδιαίτερα μνεία πρέπει να γίνει για τις παιδικές ηλικίες όπου τα τελευταία χρόνια έχει κυριαρχήσει η χρήση ηλεκτρονικών μέσων, έχοντας αντικαταστήσει μέχρι και στο 100% την κάθε μορφή σωματικής δραστηριότητας στο σπίτι, το σχολείο, στις εκδρομές, κλπ. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας (άσκησης) εξηγεί το 65% των κρουσμάτων παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1755891/) και ότι η ανεπαρκής σωματική άσκηση είναι ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου καρδιοαγγειακών νοσημάτων σε 13χρονα Ελληνόπουλα. Τέλος, να σημειωθεί ότι η συστηματική σωματική δραστηριότητα μειώνει δραστικά τις πιθανότητες έκθεσης των νέων σε βλαβερές για την υγεία τους πρακτικές, όπως το κάπνισμα και η κατανάλωση ανθυγιεινών τροφών.
2. Ενημέρωση επαγγελματιών υγείας
Ιατροί, νοσηλευτές, διαιτολόγοι, φυσικοθεραπευτές, κλπ, θα ενημερώνονται από Έλληνες και ξένους ειδικούς υψηλού επιστημονικού κύρους για τα αποδεδειγμένα οφέλη της εξατομικευμένης άσκησης – και την κατά περίπτωση κατάλληλη δοσολογία – για την πρόληψη και αντιμετώπιση των γνωστότερων μη μεταδοτικών νόσων. Όπως προαναφέρθηκε, σωματική άσκηση και υγεία είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους και απαιτείται τακτική και επαρκής προσπάθεια προκειμένου να εξασφαλιστεί η λειτουργική αρτιότητα, να αποφευχθούν ασθένειες, και διασφαλιστούν ικανοποιητικά επίπεδα ποιότητας ζωής . Το γεγονός ότι οι μη μεταδοτικές ή χρόνιες νόσοι παρουσιάζουν μια αυξητική τάση τις τελευταίες δεκαετίες είναι αποτέλεσμα των αλλαγών του τρόπου ζωής μας, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τον ανθυγιεινό τρόπο διατροφής και, πρωτίστως, από την έλλειψη σωματικής δραστηριότητας.
Με δεδομένη τη σχέση μεταξύ νοσηρότητας (συχνότητας εμφάνισης νόσων σε ανθρώπινους πληθυσμούς) και σωματικής δραστηριότητας, πολλές μελέτες έχουν επικεντρώσει το ενδιαφέρον τους στα αποτελέσματα που έχει η άσκηση, για παράδειγμα, σε ανοσολογικές παραμέτρους
3. Εκπόνηση οδηγιών-προγραμμάτων άσκησης για όλους
Από το Ευρωβαρόμετρο 2014 για τον αθλητισμό και τη σωματική άσκηση προκύπτει ότι το 60% ατόμων ηλικίας άνω των 15 ετών δεν γυμνάζονται ποτέ, ή γυμνάζονται σπάνια μέσω δραστηριοτήτων όπως η ποδηλασία, το περπάτημα και η κηπουρική. Το κενό αυτό έρχονται να καλύψουν οι προτεινόμενες οδηγίες-προγράμματα, τα οποία θα απευθύνονται σε όλους τους Έλληνες πολίτες, όλων των ηλικιών, με σκοπό την πρόληψη ασθενειών και βελτίωση της ποιότητας ζωής, μέσω της γενικής βελτίωσης της σωματικής τους δραστηριότητας στα επίπεδα που προτείνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Θα βασίζονται, δε, στην έγκυρη γνώση από τον χώρο των επιστημών άσκησης, καθώς και στις κατευθυντήριες οδηγίες της ΕΕ, οι οποίες ορίζουν ως σωματική άσκηση «κάθε σωματική κίνηση που συνδέεται με μυϊκή σύσπαση, η οποία αυξάνει τις ενεργειακές δαπάνες πάνω από τα επίπεδα ηρεμίας».
Αυτός ο ευρύς ορισμός εμπεριέχει όλες τις μορφές σωματικής δραστηριότητας, δηλ. την άσκηση κατά τον ελεύθερο χρόνο (αθλητισμός, χορός, γυμναστική, κλπ), την άσκηση/κίνηση στους εργασιακούς χώρους, στο σπίτι ή κοντά στο σπίτι και τη σωματική άσκηση που συνδέεται με τη μετακίνηση.
Η γενική βελτίωση της αερόβιας ικανότητας, της μυϊκής δύναμης, της ισορροπίας και ευλυγισίας θα επιδράσουν θετικά στο να μειωθεί ο ρυθμός εμφάνισης κρουσμάτων, για παράδειγμα, καρδιοπάθειας, σακχαρώδους διαβήτη, μεταβολικού συνδρόμου, οστεοπόρωσης και οστεοαρθρίτιδας. Ακόμα και τα κρούσματα ορισμένων μορφών καρκίνου μπορεί να μειωθούν ως αποτέλεσμα τις επαρκούς σωματικής δραστηριότητας. Εκτός των πρόδηλων (θετικών) συνεπειών στην υγεία, τα επίπεδα ή η επάρκεια της σωματικής δραστηριότητας δύνανται να επηρεάσουν παράγοντες όπως το περιβάλλον (π.χ. δομημένο περιβάλλον, χρήσεις γης), οι κοινωνικές σχέσεις και η οικονομία.
4. Συνταγογράφηση της άσκησης
Καθώς οι χρόνιες νόσοι εμφανίζονται ολοένα και πιο συχνά, τα οφέλη της συστηματικής άσκησης δεν πρέπει να παραβλέπονται, ιδιαίτερα στις μεγαλύτερες ηλικίες. Η συνταγογράφηση της άσκησης στο πλαίσιο της πρότασης «Η Άσκηση είναι Φάρμακο» είναι ένα θετικό βήμα προς την σωστή κατεύθυνση αφού θα δίνεται η δυνατότητα στον εκάστοτε θεράποντα ιατρό να παρέχει στους ενδιαφερόμενους βασικές κατευθυντήριες οδηγίες υγείας μέσω άσκησης. Η κάθε ειδική συνταγογράφηση για άσκηση υπογραμμίζει τη σοβαρότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε χρόνιας νόσου και παρέχει ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα άσκησης. Θα εργαστούμε α) για την παροχή στους ασθενείς «συνταγογραφημένων» εξειδικευμένων/εξατομικευμένων προγραμμάτων άσκησης, προσαρμοσμένων στις ανάγκες τους ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της νόσου τους, και β) για την παραπομπή των ασθενών σε ένα άρτιο δίκτυο παροχής προγραμμάτων σωματικής άσκησης, καθοδηγούμενων από πιστοποιημένους επιστήμονες της άσκησης.
Η διαδικασία έχει ήδη αρχίσει, αφού από το Νοέμβριο του 2018, το Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας (ΚΕΣΥ), υιοθέτησε τη Θεραπευτική Άσκηση ως Συμπληρωματική Θεραπεία και ανάρτησε στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Υγείας σχετικές κατευθυντήριες οδηγίες.